Historia bohaterskich dzieci z Kaszub, walczących o możliwość uczenia się religii w języku polskim w czasach zaboru, była tematem konferencji naukowej przygotowanej wspólnie przez Kaszubsko-Pomorską Szkołę Wyższą w Wejherowie, Kaszubski Zespół Parlamentarny oraz Instytut Balticium. Patronem wydarzenia było Polskie Radio Koszalin.
Naukowcy zajmujący się historią Kaszub, podczas konferencji „Strajki szkolne na Kaszubach 1906-1907”, podjęli próbę przybliżenia zapomnianych nawet w naszym regionie uczniowskich protestów. Konferencja była też okazją do upowszechnienia dotychczasowych badań i niewykorzystywanych dotąd źródeł.
Przypomnijmy, strajki szkolne na Kaszubach w latach 1906-1907 były powszechne. W niemal każdej protestującej placówce miały one podobny przebieg. Poprzedziły je liczne petycje domagające się nauczania w pruskich szkołach państwowych na terenie Kaszub religii w języku polskim. Gdy nie przyniosły rezultatów, dzieci zaopatrzone w pisemne zakazy rodziców, odmawiały nauczycielom odpowiadania w języku niemieckim na pozdrowienie bądź odpowiadały po polsku, milczały, gdy lekcje religii były prowadzone w języku niemieckim, nie przynosiły niemieckich podręczników i książeczek do nabożeństwa.
Uczniowie i ich opiekunowie nie ustępowali mimo zastosowanych przez zaborcę represji, kar pieniężnych, więzienia, zwolnień z pracy rodziców, wydłużania obowiązku szkolnego, przenoszenia strajkujących do niższych klas, nieprzyjmowania ich starszego rodzeństwa do gimnazjów i szkół wyższych itp. Stosowano też kary cielesne, na skutek których dochodziło nawet do kalectwa, czy zgonów. Z drugiej strony następowały pobicia zaangażowanych w tłumienie strajków nauczycieli, żandarmów, urzędników, podpalania ich mieszkań, szkół.
Jak podkreślają eksperci, bez strajków nie byłoby takiego entuzjazmu miejscowej ludności w 1920 roku, kiedy Pomorze po zaborach wróciło do odrodzonej Rzeczpospolitej. Ich przebieg umocnił polską tożsamość narodową, identyfikację polskości z katolicyzmem, poczucie odrębności, wrogość do niemieckiej Rzeszy, wówczas będącej u szczytu potęgi politycznej, militarnej i cywilizacyjnej. Dla niektórych obserwatorów tych wydarzeń były one porównywalne do największych polskich zrywów narodowych XIX w. – powstań listopadowego i styczniowego.
Wśród zaproszonych na konferencję gości byli m.in. senator Kazimierz Kleina, dr hab. Tomasz Krzemiński (Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk), dr hab. Lidia Burzyńska-Wentland (Akademia Marynarki Wojennej) oraz dr Paweł Śpica z Uniwersytetu Gdańskiego. Konferencję poprowadzi dr Bogusław Breza z Instytutu Kaszubskiego.
